Islam

Islam (الإسلام) oznacza „poddanie się Bogu”. Apologeci i misjonarze muzułmańscy wywodzą często słowo islam od słowa salām - pokój. Początkowym celem islamu i nauczania proroka Mahometa było połączenie wszystkich ludów arabskich w jedną wielką rodzinę muzułmańską (muslim ajadani), jednak z czasem rozprzestrzenił się na cały świat.
Obecnie islam dzieli się na 3 główne odłamy: sunnicki (90 proc.), szyicki (8 proc.) i charydżycki (ok. 2 proc.).
Sunnici (أهل السنة) – odłam wierny ortodoksyjnej tradycji Sunny (zbiór opowieści o czynach i wypowiedziach Mahometa, stanowiący muzułmańską tradycję religijną; jest on źródłem wiary i jedną z podstaw prawa muzułmańskiego), uznający wszystkich kalifów do 1258 r. za prawowitych następców Mahometa. Stanowią oni 75-90% wszystkich muzułmanów. Sami siebie określają jako "ludzie tradycji i wspólnoty" (أهل السنة والجماعة Ahl ul-Sunna wa'l-Dżama'ah)
Szyizm (شيعة علي, si'at Ali - stronnictwo Alego) Szyici nie uznają trzech pierwszych kalifów. Rozdział od sunnitów dokonał się w wyniku sporu o władzę po śmierci kalifa Alego (brat stryjeczny, przybrany syn, a następnie zięć Mahometa). Szyici nie uznali nowego kalifa, zaś Alego uznali za pierwszego imama (święty i przewodnik ummy). Prawowitymi następcami Mahometa dla szyitów są jedynie potomkowie Alego i córki proroka, Fatimy.
Charydżyci (خوارج, chawāridż) wyznają egalitaryzm i skrajnie surową etykę - nie uznają rozróżnienia między wiarą a czynami, twierdząc iż osoba popełniająca ciężki grzech staje się niewiernym. Czuli odrazę do koncepcji głoszącej, że namiestnictwo Proroka jest dostępne tylko dla członków wybranych klanów, jak to utrzymują sunnici i szyici. Twierdzili zaś, że kalifem może być obrany każdy głęboko wierzący i prawy muzułmanin, podobnie zresztą jak w przypadku odejścia od czystego islamu, powinien być usuwany. Charydżyci byli i pozostają nadal surowymi fundamentalistami, interpretującymi Koran w sposób dosłowny. Jedyną pozostałą po nich podsektą są ibadyci, żyjący w Omanie i północno-wschodniej Afryce.

Właściwym symbolem islamu jest szahada (شهادة, šahādah, wyznanie wiary) napisana czarnymi literami na białym tle lub białymi literami na czarnym tle. Znacznie częściej jednak jako symbol islamu traktuje się półksiężyc (hilal). Zasadniczo, z historycznego punktu widzenia jest to niewłaściwe, gdyż półksiężyc był nie symbolem religii, a jedynie kalifatu. W świadomości społecznej jednak, także w krajach muzułmańskich, to właśnie hilal awansował do roli głównego symbolu tej religii.

Mahomet (Muhammada - wielu muzułmanów uważa, iż imienia proroka nie tłumaczy się na inne języki) żył w latach 570-632. Urodził się w Mekce i zajmował handlem do czasu swej wizji, po której zaczął głosić zasady nowej religii. Przeciwnicy zmusili go jednak do ucieczki z Mekki do Medyny. Data tej ucieczki, zwanej hidżrą, przypadająca na 622 r. ery chrześcijańskiej, przyjęta została potem za pierwszy rok ery muzułmańskiej. Począwszy od niej liczone są kolejne lata islamskiego kalendarza.
Zgodnie z nauką Mahometa objawienie przekazane Żydom i chrześcijanom przez Abrahama, Mojżesza i Jezusa powinno zostać ponowione i uzupełnione. Podstawę islamu tworzy pięć zasad i obowiązków muzułmanina: wyznanie wiary w jedynego Boga, pięciokrotna modlitwa w ciągu doby, post w miesiącu ramadan, jałmużna na rzecz ubogich, pielgrzymka do Mekki
Liczba zwolenników Mahometa szybko rosła. Zgromadzeni w Medynie rozpoczęli podboje, podporządkowując prorokowi kolejne plemiona arabskie. Pod koniec życia Mahometa pod jego zwierzchnictwem znalazła się Mekka i większość Półwyspu Arabskiego. Gdy Mahomet zmarł, na czele muzułmanów stanął jego teść, Abu Bakr, który przyjął tytuł kalifa, czyli następcy, zastępcy Proroka.
Za czterech pierwszych kalifów, w latach 632-661, ukształtowały się zasady religijnego i politycznego funkcjonowania wspólnoty muzułmańskiej oraz państwa stworzonego przez Arabów. Ustne nauki proroka zebrane zostały w 653 w świętej księdze islamu - Koranie. Ponadto stopniowo zaczęto spisywać prawa, oparte na wzorze postępowania Mahometa, zwane Sunną. Ostateczną wersję Sunny sporządzono w IX w.
Religia i prawo były w islamie ściśle ze sobą powiązane. Kalifat stał się zwierzchnią władzą zarówno religijną, jak i polityczną. W 661 władzę objął ród Umajjadów, który sprawował ją do 750. Pod rządami tej dynastii Arabowie zorganizowali państwo o charakterze imperialnym. Stolicą kalifatu za Umajjadów był Damaszek. Na obszarze kalifatu mieszkały liczne ludy, mówiące wieloma językami. Zwycięscy Arabowie nie niszczyli cywilizacji terenów podbitych, jednak ludność nie muzułmańska była obciążona dodatkowymi podatkami, takimi jak charadż i dżizja, teoretycznie w zamian za ochronę, w praktyce najczęściej w powiązaniu z uznawaniem za ludzi niższej kategorii. Żydzi i chrześcijanie, a także zaratusztrianie, jako wyznawcy religii monoteistycznych, byli tolerowani. Wyznawcy religii politeistycznych w zasadzie nie byli tolerowani. Łączyła się z tym arabizacja nowych wiernych. Koran spisany był bowiem w języku arabskim, a muzułmanom nie wolno było tłumaczyć go - jako księgi objawionej - na inne języki. Przyjęcie nowej religii oznaczało więc konieczność posługiwania się językiem arabskim. Od końca VII wieku stosowano go także w administracji i sądownictwie kalifatu. W 750 Umajjadzi zostali obaleni i kalifat przejął ród Abbasydów. Dynastia ta panowała do połowy XIII w. Właśnie za ich czasów w Jerozolimie, w miejscu, z którego wedle wierzeń muzułmanów Mahomet wyruszył w podróż do nieba, powstał w drugiej połowie VII w. meczet Kopuła na Skale. Miasto, będące świętym miejscem wyznawców judaizmu i chrześcijaństwa, stało się nim także dla muzułmanów.
Według muzułmanów Allah jest wszechwiedzący, doskonały, jest źródłem wszelkiej wiedzy i sprawiedliwości, ma znajomość prawa doskonałego. Jest niepodobny do nikogo i niczego nie można z nim porównywać (islam zabrania przedstawiania go w jakiejkolwiek postaci).

Pięć filarów islamu (Arkan ad-din, Arkan al-Islam):
1)Wyznanie wiary (شهادة, szahada), składa się ono ze słów:
لا إله إلاَّ الله و محمد رسول ال
(lā ilāha ill'Allāh wa-Muḥammadun rasūlu Allāh)
nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet jest Jego prorokiem
(Właściwie: Nie ma bóstw prócz Boga Jedynego..., jako że słowo "Allah" nie jest imieniem własnym.)
Jest ona również aktem włączenia do wspólnoty muzułmańskiej i w razie przyjęcia islamu na łożu śmierci jest powszechnie uważana za warunek wystarczający do uznania za pełnoprawnego muzułmanina.
Szahada znajduje się na fladze Arabii Saudyjskiej i nieuznawanego przez społeczność międzynarodową państwa Somaliland, a także Talibów i Unii Trybunałów Islamskich.
2)Modlitwa (صلاة, salat) rytualna modlitwa, odmawia się ją pięciokrotnie w ciągu doby, tj. przed wschodem słońca (Fajr), w południe (Dhuhr), po południu (Asr), po zachodzie słońca (Maghrib) i w pierwszej połowie nocy (Isha'a). Celem salat jest uzyskanie błogosławieństwa Allaha (sawab). Odmawiający salat powinien być w stanie rytualnej czystości (uzyskuje się ją przez obmycie wodą - wudu, a gdy jej nie ma, to piaskiem). Rozkłada on specjalny dywanik (sadżdżada; nie jest obowiązkowy), zwraca się w kierunku Mekki i wykonuje określoną liczbę pokłonów, gestów i recytacji wersetów (ajatów) Koranu (przede wszystkim pierwszej sury Al-Fatiha). Największe znaczenie mają modlitwy piątkowe - odmawiane wspólnie w meczecie, którym często towarzyszy kazanie (chutba). Salat na całym świecie odbywa się tylko w języku arabskim.
3)Jałmużna (زكاة, zakat) - określoną część swego majątku, nie dochodu (najczęściej 2,5%) muzułmanin ma obowiązek oddawać biednym. Uważana jest za jeden z pierwszych "nowoczesnych" podatków socjalnych, pobierany od określonego progu majątkowego.
Koran II, 180:
Lecz prawdziwie pobożny jest: [...] i ten, kto rozdaje majątek – mimo umiłowania go – bliskim krewnym, sierotom i biedakom, podróżnemu i żebrzącym, i na wykup niewolników.
4)Post (صوم, saum) W czasie miesiąca ramadan (dziewiątego wg kalendarza muzułmańskiego) od wschodu do zachodu słońca obowiązuje ścisły post - to znaczy nie wolno ani jeść, ani pić, kłamać, a także palić tytoniu i odbywać stosunków seksualnych. Po zachodzie słońca post nie obowiązuje.
Koran (2:183) mówi:
O wy, którzy wierzycie! Jest wam przepisany post, tak jak został przepisany tym, którzy byli przed wami – być może wy będziecie bogobojni – na określoną liczbę dni.
5)Pielgrzymka do Mekki (حج, hadżdż) muzułmanin musi ją odbyć przynajmniej raz w życiu, jeśli pozwala mu na to sytuacja materialna. Często na podróż składa się cała lokalna wspólnota lub rodzina, która deleguje jedną osobę. Niektóre autorytety religijne uważają, że w razie braku możliwości odbycia pielgrzymki do Mekki (Arabia Saudyjska), można ją w pewien sposób zastąpić pielgrzymką do innego ważnego centrum islamu (ich liczba waha się od 7 do ponad 100).

Filary imanu (wiary)
1. Wiara w Allaha - jednego Boga, który nie posiada potomstwa (tawhid - jedynobóstwo; według muzułmanów odróżnia ono islam i judaizm od chrześcijaństwa i religii animistycznych)
2. w Jego Anioły - np. anioła Dżibrila (Gabriela) lub Michaila (Michała)
3. w Jego Księgi - w Koran (także Torę i Ewangelię - choć nie oznaczają one dokładnie tego samego, co dla żydów i chrześcijan - według muzułmanów zostały zafałszowane przez wyznawców tych religii)
4. w Jego Proroków - np. w proroka Mahometa, Jezusa, Mojżesza, Adama itd...; Mahomet jest "pieczęcią proroków"- ostatnim z nich i tym który przyniósł ostateczne objawienie (inaczej jest u lahorich, odłamu Ahmadiji)
5. w Dzień Ostatni - czyli Dzień Sądu Ostatecznego, w którym ludzie będą osądzeni przez Boga
6. w Przeznaczenie - czyli, że wszystko dobro i zło, które przydarza się człowiekowi, przydarza się za wolą Boga

W islamie sunnickim nie istnieje odrębna grupa duchownych. Imam nie jest kapłanem, lecz członkiem społeczności wiernych, który prowadzi modlitwy. Imam nie musi być teologiem, powinien mieć tylko dobrą znajomość zasad islamu i Koranu, być mądry i poważany. Muezzin również nie jest duchownym. Znawcy islamu otaczani są szacunkiem, jako "następcy proroków". Istnieje wiele kategorii na określenie osób, biegłych w zasadach islamu:
· aamij - znawca podstawowych zasad islamu
· idżtihad - na podstawie tekstów religijnych wyjaśnia bieżące problemy społeczności (np. kultowe, polityczne, obyczajowe)
· tafsir - interpretator Koranu
· al-alim al-mutabahhir - znawca tradycji, Koranu i Sunny
· al-mudżtahid al-mutlak - najbardziej ceniona kategoria, biegły w syntezie różnych tekstów, w tworzeniu konkluzji i norm prawnych
· al-mudżtahid al-mutlak al-muntasib - jak wyżej, działa w określonej "szkole interpretacyjnej"
· al-mudżtahid fil-madh'hab - biegły w wyjaśnianiu kwestii prawnych, działa w określonej "szkole interpretacyjnej"
Islam szyicki posiada odrębne duchowieństwo (ajatollah), mające strukturę hierarchiczną (mollah). Ta cecha jest uznawana przez sunnitów za odstępstwo od zasad islamu.
Prawo islamskie, zwane Szariat ( الشريعة), oparte jest na Koranie, Sunnie i hadisach; poza nimi znaczenie mają też idżma (wykładnia przyjęta przez społeczność muzułmańską) i kijas (wnioskowanie analogiczne). Szariat rządzi (przynajmniej teoretycznie) wszystkimi dziedzinami życia muzułmanów. Praktyczną wykładnią prawa zajmują się sędziowie mufti. Oprócz powyższych do szariatu zaliczyć należy akady - prawo zwyczajowe, które sprawia, że szariat u różnych narodów jest nieco inny i tak na przykład w Afganistanie za cudzołóstwo karze się tylko kobietę, a u Arabów oboje cudzołożników.

Mitologia islamu, stworzonej przez Mahometa drugiej co do wielkości religii świata, zajmuje się przede wszystkim życiem proroka, mówi o aniołach i diabłach – pomocnikach i przeciwnikach Boga (Allaha) i jego wyznawców, a także o wydarzeniach związanych z końcem świata. Wśród tych opowieści można odnaleźć stare arabskie baśnie i żydowsko-chrześcijańskie podania.
Allah zesłał na ziemię 124 000 proroków, nabi, z których 313 (zwanych rasul) uważanych jest za wysłanników wysokiej rangi, a 28 z nich Koran wymienia z imienia, są to między innymi: Adam, Ibrahim (Abraham), Musa (Mojżesz), i Isa (Jezus). Najważniejszym jednak i ostatnim z wszystkich proroków jest Mahomet, który doznał objawienia w grocie góry Hira, w pobliżu Mekki, gdzie miał zwyczaj modlić się i oddawać cichej kontemplacji. Tutaj pojawił mu się we śnie archanioł Dżibrail (Gabriel) i przekazał posłanie Allaha. „Kiedy Mahomet zasnął, we śnie objawił mu się archanioł Gabriel, który położył przed nim jedwabną chustę z zapisanym tekstem i po trzykroć zażądał: ‘Głoś!’, a po raz czwarty powtórzył: ‘Głoś! W imieniu twego Pana, który stworzył” (sura XCVI,1-5). Mahomet przeczytał, a kiedy Gabriel go opuścił, obudził się i wyszedł z pieczary. Schodząc z góry w połowie drogi usłyszał głos z nieba, który zawołał: „Mahomecie! Ty jesteś wysłannikiem Boga, a ja jestem Gabrielem!.”
Prorok Mahomet w towarzystwie Dżibraila odbył Isrę, nocną podróż z Al-Kaby w Mekce do Jerozolimy, a stamtąd wzniósł się do nieba (Al-Miradż). Wędrując poprzez siedem kręgów niebieskich, w każdym napotkał jednego z dawnych proroków i przeprowadził wiele rozmów z Bogiem. W obydwie podróże udał się na grzbiecie Al-Buraka, hybrydy o tułowiu klaczy, głowie kobiety i ogonie pawia, mniejszej niż muł, ale większej niż osioł. Jest to zarazem opowieść o drodze, jaką po śmierci będzie musiała przebyć dusza do stóp tronu sprawującego sądy Allaha.
Za posłańców Allaha i strażników zapisujących ludzkie czyny uważani są aniołowie malaika. Uformowani przez Allaha ze światła „wysłannicy o dwóch, trzech i czterech skrzydłach” (sura XXXV,1) to czterej archaniołowie: Dżibrail, Israfil, Izrail i Mikail, a także dwie anielskie pary: Harut i Marut oraz Munkar i Nakir. Ci dwaj ostatni na polecenie Allaha w noc po pogrzebie odwiedzają zmarłych i badają ich wiarę. Jeżeli zmarli za życia byli praktykującymi muzułmaninami, ich groby stają się swojego rodzaju „czyśćcami”, z których w dzień sądu wyjdą do raju. Jeżeli jednak żyli w grzechu, ich groby staną się przejściowym piekłem.
Aniołowie, tworzący dwór Allaha, strzegą niebieskich murów przed przeciwnikami, złymi demonami – dżinnami.
Za przywódcę dżinnów uchodzi stworzony z ognia Ibis, nazywany także Szajtanem, który przemieszkuje na cmentarzach i w ruinach.
Ostatecznych celem życia na ziemi jest Al-Kijama („zmartwychwstanie”), koniec świata ze wskrzeszeniem umarłych w dniu sądu. Kiedy po raz pierwszy zabrzmią trąby herolda anioła Israfila, wszystkie żyjące jeszcze istoty będą musiały umrzeć, kiedy trąby zabrzmią po raz drugi, powrócą do życia. Allah, „król w dzień sądu” (sura I, 4), będzie sądził ludzi na podstawie zapisanych w księgach dobrych i złych uczynków i ważył czyny wątpliwe. Potem wszyscy osądzeni wstąpią na most As-Sirat, przerzucony nad ognistą piekielną otchłanią, cieńszy niż włos i ostrzejszy niż miecz. Dobrzy przejdą po nim do raju, źli zostaną strąceni w otchłanie piekieł.
Ci którzy „wierzą i czynią dobro”, po sądzie Allaha trafią do wiecznego raju Dżanna („ogród”), ogrodu, w którym rzeki płyną wodą i mlekiem, winem i miodem, w którym leżą dywany i stoją kosztowne siedziska, a piękne hurysy i młodzi chłopcy roznoszą owoce i drób.
Wiele sur obrazuje ten raj: „będą Ogrody schronienia, jako przyjęcie gościnne, za to, co czynili” (XXXII,19); „Ogrody, gdzie w dole płyną strumyki... I będą tam mieli małżonki czyste i będą tam przebywać na wieki” (II,25); „Zaprawdę bogobojni znajdą się wśród ogrodów i źródeł :>>Wejdźcie tutaj w pokoju – bezpieczni<<... Jak bracia, będą spoczywać na łożach zwróceni ku sobie twarzą w twarz. Nie dotknie ich tam żadne zmęczenie i nie będą stamtąd wypędzeni.” (XV,45-48).
Męczennicy, którzy zginęli w świętej wojnie za islam, natychmiast po śmierci trafią do raju, bez etapów pośrednich.
Nagrodą dla prawowiernych będzie raj, lecz nie wierni i bezbożnicy znajdą się za karę w ogniu piekielnym, Dżahannam („głęboka studnia”), do którego spadną z wąskiego mostu, na który wszyscy muszą wejść. Ten ogień piekielny także opisuje wiele sur: „A dla tych, którzy byli bezbożni, miejscem schronienia będzie ogień. Za każdym razem, kiedy zechcą z niego wyjść, zostaną zawróceni i będzie im powiedziane: ‘Zakosztujcie kary ognia, który uznaliście za kłamstwo!’” (XXXII,20); „bójcie się ognia – a paliwem jego będą ludzie i kamienie – który został przygotowany dla niewiernych!” (II,24)
Kiedy nadejdzie koniec świata, pojawi się Mahdi („sprowadzony [przez Allaha]”), eschatologiczny przywódca szyitów. Dla sunnitów będzie potomkiem Mahometa, Sajjidem, jak powiedziała Umm Salama, piąta żona proroka: „Słyszałam, jak prorok rzekł: mahdi będzie z mojego rodu, z dzieci Fatmy” (najmłodszej córki z pierwszego małżeństwa Mahometa). Szyici uważają ostatniego imama, za Mahdiego, który zniknął, ale nie umarł i kiedy nadejdzie koniec świata, powróci na Sąd Ostateczny jako Sahib az-Zaman („Pan czasu”).