Teologia

Pierwsi bogowie pojawili się wówczas, gdy istniało już Niebo i Ziemia. Bogów tych było trzech, a powstali sami z siebie. Potem pojawili się dalsi bogowie, z początku bez różnicy płci, a następnie już jako pary (było ich pięciu). Były to bóstwa mało zindywidualizowane. Dopiero ostatnia para z tej serii, Izanagi (Mąż który Wabi) i Izanami (Niewiasta Która Wabi) zasługuje na większą uwagę. Według Kojiki, zstąpili z nieba na ziemię i po ceremonii zaślubin rozpoczęli dzieło stworzenia: spłodzili wyspy japońskie, a także liczne bóstwa (np. wody, wiatru drzew, gór, deszczu, pioruna). Izanami urodziła boga ognia Kagutsuchiego, natomiast w trakcie dokonania oczyszczenia przez Izanagiego powstało 26 nowych bogów. Przy ablucji jego lewego oka rodzi się bogini Słońca, Amaterasu, przy ablucji prawego oka – bóg Księżyca, Tsukiyomi, a przy obmywaniu boskiego nosa – bóg morza i burzy, Suzanō.
Z trójcy tej przetrwali w mitologii tylko Amaterasu i Suzanō, natomiast Tsukiyomi uległ z czasem zapomnieniu. Według Nihongi, naraził się on Amaterasu (zabił boginię pożywienia Toyouke) i ta postanowiła na zawsze odsunąć się od niego. Dlatego od tej pory Słońce i Księżyc nie spotykają się na niebie. Suzanō z powodu przykrego charakteru i różnych wykroczeń został wygnany z nieba i udał się na ziemię. Ponieważ źle rządził Japonią, Amaterasu wysłała na ziemię swojego namiestnika, którym był jej wnuk Ninigi. Przy pożegnaniu bogini wręczyła mu miecz, klejnoty i lustro, polecając to ostatnie (shintai Amaterasu)czcić jak ją samą. Ninigi zstąpił na ziemię japońską i objął ją w posiadanie, a jego prawnuk, Kamuyamato Iwarehiko, podporządkował ją sobie w całości. Według Nihongi , miało to nastąpić w 660r. p.n.e.
Kamuyamato Iwarehiko przyjął godność cesarską (tennō), a swoją stolicę umieścił w Kashihara (rejon Nara).Uważany jest on za założyciela cesarstwa i pierwszego ziemskiego władcę Japonii (miał panować w latach 660-585 p.n.e). Do historii wszedł pod imieniem pośmiertnym jako cesarz Jimmu (Boski Wojownik). W czasach późniejszych, na pamiątkę koronacji Jimmu-tennō, ustalono dzień 11 lutego jako święto narodowe, głównym zaś miejscem kultu cesarza była świątynia Kashihara-jingū. Od Jimmu ma się wywodzić nieprzerwana linia rodu cesarskiego. Według shintō, Japonia jest więc krajem boskim, a jej władca pochodzi w prostej linii od bogini Słońca.
Święte księgi wspominają o wielkiej liczbie bogów („osiem milionów” lub „wiele milionów”). Ale nie wszyscy byli otoczni czcią w jednakowym stopniu. Rozróżnia się dwie podstawowe grupy bóstw: amatsukami i kunitsukami. Pierwszą z nich tworzą wyżej cenione bóstwa nieba. Ich siedziba znajduje się w Takama-ga Hara (Równina Wysokich Niebios), skąd kierują losem świata i ludzi.Do grupy tej zalicza się bóstwa związane z mitem o Amaterasu i Takamimusubi. Przeciwstawia się im kunitsukami, niżej cenione bóstwa ziemskie (nie są wszechmogące i wszystkowiedzące), związane z mitem o Suzano. Rozróżnienie na bóstwa nieba i ziemi nastąpiło pod wpływem chińskich pojęć religijnych w VI w.
Na czele panteonu stoi Amaterasu, personifikacja Słońca, założycielka i opiekunka rodu cesarskiego. Jej główną świątynią jest Ise-no jingū (Dom Boży w Ise), gdzie przechowywane jest starożytne brązowe lustro (shintai bogini) należące do trzech świętych insygniów cesarskich (także miecz i klejnoty). Jej brat, Suzanō, to bóg morza, burzy i wiatru. Według Kojiki, obraził on Amaterasu i bogowie wygnali go za to z Takama-ha Hara na ziemię. Z czasem przekazał on władzę nad rejonem Izumo swemu synowi Ōkuninushi, a sam usunął się na ubocze. Główne świątynie Susanō to Izumo-taisha (najstarszy i jeden z dwu najważniejszych ośrodków sintoistycznych) i Yasaka-jinja w Kioto. Ōkuninushi to patron rolnictwa, lecznictwa i małżeństw oraz władca prowincji Izumo (do czasu zejścia na ziemię Ninigiego). Głównym ośrodkiem jego kultu jest świątynia Izumo-taisha.
Panteon sintoistyczny jest bardzo bogaty. Amenouzume to patronka tancerek i tancerzy. Swymi pląsami łagodzić miała gniew bogów i wypraszać łaski. Towarzyszyła też Ninigiemu podczas jego zesłania na ziemię.W pewnych rejonach Japonii utożsamiana jest z boginią Okame. Według Kojiki, szaleńczym i orgiastycznym tańcem wywabiła ukrytą w niebiańskiej pieczarze rozgniewaną Amaterasu. Na wzór tego tańca wprowadzono później w świątyniach shintō taniec kagura, wykonywany przez miko (dziewczęta-kapłanki). W jej kulcie obecne są elementy szamanizmu oraz prostytucja sakralna. Mężem Amenouzume jest Sarutahiko, ziemskie bóstwo falliczne. Główne miejsca jego kultu znajdują się w Ise i Suzuka.
Okame to opiekunka młodych małżeństw i kobiet w ciąży. Pomaga też przy egzaminach i znalezieniu pracy. Talizmany z jej wizerunkiem są w Japonii bardzo popularne. Ikazuchi to bóg pioruna, trzęsień ziemi, uprawy ryżu, wiąże się go też z chorobami. W Kojiki Ikazuchi to wspólne imię ośmiu bóstw pioruna powstałych z rozkładającego się ciała Izanami, przebywającej już w Krainie Ciemności. Inari jest bardzo popularnym bogiem ryżu, dobrobytu, płodności i rolnictwa, a także opiekunem gejsz, prostytutek, rolników, kupców i przemysłowców. Jego główne świątynie znajdują się w Kioto i Toyokawa.
Sporą popularnością cieszy się grupa opiekuńczych bóstw Dosojin (przydrożni bogowie-rodzice). Mają oni chronić wędrowców i dzieci, odpędzać złe duchy oraz obdarzać płodnością i urodzajem. Kult ten stanowi połączenie staro japońskich wierzeń (neolityczne kulty płodności) z chińskim kultem bóstwa opiekuńczego. Dosojin przedstawia się w formie kamiennych słupów, figur męskich i żeńskich (w objęciach), które umieszczane są przy drogach i na skrzyżowaniach dróg prowadzących do pól ryżowych. Chinju-no-kami to lokalne bóstwa opiekuńcze, związane z jakimś terytorium (miejscem, domem, miastem), często też utożsamiane z bóstwami rodowymi ujigami. Ku ich czci (w przypadku zmiany miejsca zamieszkania lub budowy domu) odprawia się ceremonie zwane jichinsai lub jimatsuri, zapewniające ludziom opiekę i bezpieczeństwo. Ta-no kami to bóstwa pól ryżowych. Ich kult łączy się z kultem bóstw górskich yama-no-kami i kultem boga ryżu, Inari. Bóstwa te przybywają z gór na wiosnę, aby zaopiekować się polami, a jesienią tam powracają – tuż po zakończeniu prac. Czczone są zwłaszcza przez rolników i ludność wiejską.
Z czasem panteon sintoistyczny powiększał się. Od VIII w. szerzy się kult nowego bóstwa, Hachimana (lub Yawata-no kami). Był on bogiem wojny oraz narodowym bóstwem opiekuńczym. Według tradycji japońskiej, Hachiman to deifikowany bohater narodowy, cesarz Ōjin (panował w latach 270-310). Jego kult jest w Japonii bardzo popularny – w całym kraju posiada około 25 tys. świątyń. Główne ośrodki kultu Hachimana to: Usa, Kioto, Kamakura i Habikino (koło Osaki). Kult ten został także zaakceptowany przez buddyzm: od 781 r. Hachiman czczony jest jako Hachiman-daibutsu (Wielki Budda Hachiman). Od przełomu XVI i XVII w. wielką popularność zdobyła synkretyczna, buddyjsko-sintoistyczna grupa shichi-fukujin (siedmiu bogów szczęścia). Do grupy tej należą m. in.: Ebisu (patron kupców, rybaków i rolników), Bishamonten (opiekun bogactwa), Benzaiten (opiekunka urody, bogactwa i muzyki), Fukurokuju (opiekun bogactwa i długowieczności) i Hotei (opiekun artystów, rzemieślników, kupców i gejsz). Wizerunki shichi-fukujin uważane są za talizmany (zapewniają powodzenie w życiu). Główna ich świątynia znajduje się w Kioto.